Hij
wilde álles weten

Abdul
Qadir KhanKhan maakt halverwege de jaren 70 dankbaar gebruik van de ruimte
die hij krijgt en steelt moeiteloos de meest geheime documenten van Stork FDO
en Urenco. Veerman, die een bureau deelt met Khan, krijgt langzaamaan steeds meer
argwaan. Abdul had dikwijls geheimzinnige gesprekken over de telefoon. Hij
klampte ook herhaaldelijk collegas aan voor informatie, hij wilde alles
weten over het proces van uraniumverrijking. Toen zag ik dat als beroepsmatige
interesse, maar later realiseerde ik me dat er meer aan de hand was. Er gingen
pas echt alarmbellen rinkelen toen ik door Abdul werd uitgenodigd om op zijn kosten
naar Pakistan te vliegen. Toen ik dat weigerde, lag er even later een uitnodiging
van de Pakistaanse overheid op mijn deurmat.
Tijdens
een bezoek aan Khans huis krijgt Veerman het bewijs van spionage onder ogen. Daar
zag ik allemaal gerubriceerde tekeningen en geheime rapporten rondslingeren. Het
kon niet anders: Abdul was een spion.
Eind
1975 gaat Kahn op vakantie naar Pakistan om niet meer terug te komen op zijn werk.
Veerman: Hij stuurde nog een telegram. Dat was het laatste wat we van hem
hoorden. Totdat hij weer in het nieuws kwam als vader van de Pakistaanse atoombom
dan.
Nadat Kahn als
spion is ontmaskerd
komt de BVD-directeur hem persoonlijk
van het vliegveld
ophalen
Na het plotselinge vertrek
van de atoomspion gebeuren er merkwaardige dingen. De toeleveranciers van Urenco
reizen herhaaldelijk af naar Pakistan. Nederlandse ondernemers staan in de rij
om Khan als klant te behouden. Zakenman Henk Slebos levert bijvoorbeeld onderdelen
voor verrijkingscentrifuges, het Tilburgse Van Doorne Transmissies zorgt voor
de rotoren en ook het Eindhovense Gemco schijnt lucratieve zaken te hebben gedaan
met de marktkoopman des doods.
Zelfs
in 2003, als al lang bekend is dat Khan een atoombom heeft gemaakt, reizen zakendelegaties
vanuit Nederland af naar zijn nucleaire congres in Pakistan. Ook serieuze
wetenschappers worden genoemd als leden van het netwerk. Professor Martin Brabers,
Khans hoogleraar aan de universiteit Leuven, is de enige die dat heeft toegegeven.
Hij beroept zich op zijn morele plicht om oud-leerlingen bij
te staan. Maar, zo bezweert hij in een interview. Ik help
ze niet bij het maken van een atoombom.
Kahn
blijft regelmatig terugkomen in Nederland zelfs nadat hij is ontmaskerd
als atoomspion. Tijdens een verkeerscontrole in 1988 wordt de Pakistaanse kerngeleerde
aangehouden terwijl hij in de auto zit met zakenman Henk Slebos. Khan wordt het
land uitgezet omdat hij niet de juiste papieren bezit, maar wordt niet vastgezet.
In 1992 krijgt hij zelfs een visum om zijn zieke schoonvader hij is getrouwd
met een Nederlandse te bezoeken. Dit reisdocument krijgt hij door toedoen
van niemand minder dan Arthur Docters van Leeuwen, het toenmalig hoofd van de
Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) die hem persoonlijk komt ophalen van het
vliegveld.
Ik verloor
mijn baan omdat ik me te veel
met het probleem Kahn had bemoeid
Veerman
krijgt op minder prettige wijze met de veiligheidsdienst te maken. De BVD
was erg geïnteresseerd in wat ik allemaal over Abdul kon vertellen. Ik beschouwde
het als mijn plicht om alles uit de doeken te doen: over de verdachte telefoontjes
en de blauwdrukken bij hem thuis. Ik dacht dat ik daar goed aan deed. De
directie van Stork FDO is echter niet zo blij met de onthullingen en Veerman wordt
uiteindelijk ontslagen. Tijdens een gesprek met de BVD werd dit later nog
eens toegelicht. Ik vond het vreemd dat zij zoveel over mijn ontslag wisten. Ook
maakten ze me duidelijk dat ik maar beter mijn mond kon houden als ik nog bij
mijn latere werkgever, het GAK, verder wilde werken. Mijn onthullingen zouden
schadelijk zijn voor de staat der Nederlanden.
Een
dag lang wordt Veerman, in de Bijlmerbajes, aan de tand gevoeld door de BVD. De
sfeer was best dreigend. Ik zat aan een tafel met zon vijftien mensen om
me heen het OM, BVD-mensen, advocaten van Stork FDO, noem maar op. Die
man van het OM vertelde mij dat ik mijn werk bij Stork FDO was kwijt geraakt omdat
ik mij te veel bemoeid had met het probleem Khan.
Niemand
weet waar het juridich dossier van de atoomspion is gebleven
Terwijl
bij klokkenluider Veerman de duimschroeven worden aangedraaid, loopt de vervolging
van Khan uit op een fiasco. In 1983 wordt hij bij verstek tot vier jaar cel veroordeeld,
maar hij wordt niet persoonlijk op de hoogte gesteld van het vonnis. In hoger
beroep oordeelt het Hof dat hierdoor sprake is van een vormfout. Het Openbaar
Ministerie concludeert dan dat het niet meer opportuun is om Khan
te vervolgen. Oftewel: het heeft geen zin meer. Khan sleutelt op dat moment echter
ijverig aan de Pakistaanse atoombom en is nog regelmatig in ons land. Later zegt
hij, zeer voldaan, over de rechtszaken: Ik heb grote waardering voor de
Nederlandse wet, ik werd niet teleurgesteld.
SP-Kamerlid
Krista van Velzen is een stuk minder blij met de rechtsgang. Ze vindt het op zijn
minst merkwaardig dat het oorspronkelijke vonnis is vernietigd omdat de beslissing
nooit is afgeleverd bij Khan. 'Na zo'n fout wordt doorgaans een nieuwe procedure
gestart. Nu geeft het OM al bij voorbaat aan dat succesvolle vervolging kansloos
wordt geacht. Dit alles lijkt te bevestigen dat er druk is uitgeoefend van hoger
hand. Anders kan ik niet begrijpen waarom men herhaaldelijk de kans heeft laten
liggen om Khan te arresteren.'
Ook opmerkelijk
is het verdwijnen van diens strafdossier. Rechters en archivarissen hebben geen
idee waar de papieren zijn gebleven. Ontluisterend, vindt SP-parlementariër
Van Velzen. We hebben het hier niet over mapje over een fietsendief dat
bij een verhuizing achter een archiefkast kan vallen. Het betreft hier een zeer
belangrijke strafzaak, waarin het gaat om het werken aan een nucleair arsenaal
voor verwerpelijke dictaturen.
Oud-premier
Lubbers: de geheime diensten
hebben de regie overgenomen
Het
gemak waarmee Khan de dans ontspringt, suggereert inmenging van veiligheidsdiensten.
Daarvoor zijn sterke aanwijzingen. De New York Times meldde in 2004 dat de CIA
druk heeft uitgeoefend op Nederland om Khan te laten lopen. In een
recente uitzending van VPRO-radioprogramma Argos bevestigt Ruud Lubbers, destijds
minister van Economische Zaken, dit onomwonden. De geheime diensten hebben
de regie overgenomen, hetgeen achteraf bekeken dom is geweest, bekent de
oud-premier. Lubbers vermoedt dat de CIA geen berechting van Khan gewild heeft,
omdat ze hem nog verder wilden volgen. Hetgeen zeer gebruikelijk was toen,'
weet Lubbers te melden. Verder spreekt hij van een weeffout en
sloppiness (slordigheid).
Van Velzen
heeft de uitspraken van Lubbers met stijgende verbijstering aangehoord. Op Kamervragen
had zij eerder te horen gekregen dat er van inmenging van CIA en BVD geen sprake
is geweest. Na de onthullingen van Argos stelt Van Velzen nieuwe vragen. Het antwoord
daarop van minister Donner noemt ze onbegrijpelijk, in de meest letterlijke
betekenis van het woord. Ze leest voor: 'De strafrechtelijke vervolging van de
heer Khan had van meet af aan te maken met juridische complicaties en vond plaats
in een (internationale en nationale) politiek-bestuurlijke context.' Ze haalt
haar schouders op: 'Wat moeten we daar in vredesnaam mee?' Over de uitspraken
van Lubbers schrijft de minister van Justitie, namens alle betrokken kabinets-
leden: De heer Lubbers heeft in dit verband geen stellige uitspraken gedaan,
en uit het radioprogramma blijkt dat andere direct betrokkenen geen herinneringen
hebben aan een mogelijke rol van de CIA in de zaak Khan.
Klokkenluider
Veerman bladert de reactie van minister Donner aandachtig door. Hoe stellig
willen ze het hebben?, roept hij uit, wijzend op het stuk papier voor hem.
Lubbers komt zo goed als met een schuldbekentenis en nu wordt hij gewoon
terug gefloten. Daarmee lijkt de kous af voor de regering.
Veerman
die zijn dossier bij de AIVD, de opvolger van de BVD, nog steeds niet mag
inzien vermoedt dat er méér zit dan nalatigheid achter de
handelwijze van de regering. Ik denk dat er strafbare feiten zijn gepleegd
door toenmalige kabinetsleden. Want als zij werkelijk op de hoogte waren van wat
er speelde bij Stork en Urenco, waren zij volgens de wet verplicht dit te melden.
Inmenging van veiligheidsdiensten lijkt Veerman heel waarschijnlijk. Zo
werd Abdul nooit gescreend. Dat vond ik altijd al raar. Iedere andere werknemer
werd wel uitvoerig doorgelicht. Hij had vrij spel. Het zou kwalijk zijn als de
CIA hier achter zat. Maar waarom lieten ze Abdul anders zo vrij? Hij haalt
zijn schouders op: Als de politie weet dat iemand een bankoverval wil plegen,
houden ze die toch tegen? Abdul hebben ze niet alleen de bank laten overvallen,
de autoriteiten hebben hem naar huis laten vluchten, zaken met hem gedaan en hem
in Lahore lekker een atoombom laten bouwen. Wat zijn we er uiteindelijk mee opgeschoten?
Niets, behalve dan die paar bedrijven die kapitalen hebben verdiend. Want let
wel, Abdul had miljarden te verteren.
Er
moet een parlementaire enquête komen, anders blijven de betrokkenen lijden
aan spontaan geheugenverlies
Henk
van der Keur van LAKA, het documentatiecentrum over kernenergie, heeft uitvoerig
onderzoek gedaan naar de zaak-Khan. Het is bizar hoe luchtig hierover wordt
gedaan, terwijl de feiten buitengewoon ernstig zijn, vindt de onderzoeker.
Het is moeilijk de zaak in de juiste proporties te plaatsen, maar Khan heeft
de wereld beslist minder stabiel gemaakt. Kijk maar naar de wapenwedloop tussen
kernmachten India en Pakistan, die had eenvoudig uit de hand kunnen lopen.
Ook Van der Keur denkt dat het de atoomspion
wel heel gemakkelijk is gemaakt in Nederland. Ik denk dat Pakistan zijn
informatie ook wel elders had kunnen vergaren, maar dat had ongetwijfeld veel
langer geduurd. Nu werd het Khan op een presenteerblaadje aangeboden. Doordat
de geheimen ook zijn doorverkocht aan verwerpelijke regimes als Noord-Korea en
Iran, is een potentieel nucleair kruidvat ontstaan, waarschuwt Van der Keur. Het
liefst ziet LAKA een algeheel verbod op kernenergie. De grens tussen civiel
en militair in deze sector is vrijwel nihil. Zeker wanneer er uranium wordt verrijkt,
zoals al in de meeste centrales gebeurd, is het maar een kleine stap naar een
atoombom.
Veerman wil dat er een parlementair
onderzoek komt naar de rol van de Nederlandse overheid bij de verspreiding van
nucleaire kennis. Tijdens zon enquête kunnen de betrokkenen
niet om de waarheid heen draaien en zich er niet vanaf maken met spontaan opkomend
geheugenverlies. De onderste steen moet boven komen, lijkt me. Onze regering doet
er alles aan om de waarheid onder tafel te houden. Dat kan toch niet in een open
democratie?
Van der Keur van LAKA ziet
ook wel wat in zon onderzoek. Het lijkt er steeds meer op dat Veerman
gelijk krijgt. Aanvankelijk dacht ik dat het slechts laksheid was van de Nederlandse
staat en geen boze opzet. Na de uitspraken van Lubbers ben ik daar niet meer zo
zeker van. En dan is er de dubieuze rol van Nederlandse wetenschappers en bedrijven
die volop zaken bleven doen met Pakistan, terwijl zij wisten dat de kennis gebruikt
zou worden voor de atoombom.
Van Velzen
wil de mogelijkheid van een enquête zeker open houden, al acht ze de kans
op voldoende Kamersteun klein. Uiteraard wil ik dat elke betrokkene, met
name oud-rechters en voormalige bewindslieden zoals Lubbers, onder ede hun verhaal
doen. De zaak heeft in ieder geval voldoende kaliber voor een diepgravend onderzoek.
De Nederlandse regering heeft, waarschijnlijk onder aanvoering van een buitenlandse
veiligheidsdienst, fatale fouten gemaakt. Of het destijds nou met opzet is gebeurd
of niet, is niet duidelijk. Het resultaat is wel bekend: namelijk dat de wereld
sindsdien een stuk minder veilig is. Het wordt tijd dat iemand verantwoordelijkheid
neemt en dat deze blunder van jewelste wordt erkend. Nederland, dat zich naar
buiten toe zo hard maakt voor non-proliferatie, moet zelf zijn zaakjes goed op
orde hebben om geloofwaardig te zijn.
Veerman:
Tegenover de internationale gemeenschap moet Nederland zich diep, diep,
diep schamen.